VIRKJANIR
_Rafmagn er framleitt í miklum mæli á Íslandi og samkvæmt nýjum tölum frá Orkuspárnefnd eiga Íslendingar nú heimsmet í raforkunotkun á hvern íbúa.
Samkvæmt upplýsingum frá Orkustofnun er fjöldi almenningsrafstöðva á Íslandi 91. Af þeim eru 28 vatnsaflsstöðvar, 6 eru jarðhitastöðvar og 57 eru eldsneytisstöðvar sem brenna yfirleitt dísilolíu. Þó að mest er um dísilstöðvar framleiða þær ekki mikið rafmagn eða einungis 0,04% af samanlagðri rafmagnsframleiðslu Íslands. Vatnsaflsstöðvarnar framleiða mest rafmagn eða um 82% en jarðhitastöðvarnar framleiða um 18%.
Framleiðsla rafmagns með vatnsorku fer þannig fram að byggt er stíflu til að safna saman vatni úr ám, oft í stór lón ef náttúrulegt rennsli í ánni er sveiflukennt. Þannig er rafmagn til dæmis framleitt í Búrfelli sem sjá má hér á myndinni. Úr lóninu er vatnið oftast leitt um hallandi göng niður í stöðvarhús. Í stöðvarhúsinu knýr vatnið vatnshverfla eða túrbínur sem snúast og drífa rafal sem býr til rafmagn. Mest af rafmagni er framleitt í Búrfellsstöðinni í Þjórsá. Árið 2000 var framleitt um 2.100.000 MWh, en það fullnægir rafmagnsþörf um 70.000 heimila. Aðrar stöðvar sem framleiða mikið rafmagn úr vatnsorku eru virkjanirnar við Hrauneyjafoss, Sigöldu, Blöndu, Sultartanga og við Sogið.
Þegar framleiða á rafmagn úr jarðhita er borað eftir heitri gufu sem kemur upp úr jörðinni. Gufan er notuð til þess að snúa gufuhverflum eða túrbínum sem drífa rafal sem síðan framleiðir rafmagn. Orkuverið að Nesjavöllum rétt fyrir utan Reykjavík framleiðir mest rafmagn af jarðhitastöðvunum eða um 479.000 MWh á ári. Krafla við Mývatni fylgir fast á eftir með rúmlega 461.000 MWh á ári en sú virkjun er enn í þróun og byggingu. Svartsengi við Bláa lónið framleiðir um það bil 370.000 MWh á ári. Alls eru um 200 háhitaborholur í landinu.
Í eldsneytisstöðvum olía brennd. Hitinn sem af því hlýst hitar vatn en gufan sem af því hlýst drífur rafal sem myndar rafmagn. Af eldsneytisstöðvum er virkjunin í Grímsey stærst með 660 MWh á ári, siðan kemur Akureyri með 442 MWh, Vestmannaeyjar með 333 MWh, Patreksfjörður með 304 MWh og Neskaupstaður með 284 MWh.
Auk allra þessara almenningsrafstöðva eru margar heimarafstöðvar. Oftast eru heimarafstöðvar í sveitum þar sem bæjarlækir eru virkjaðir til þess að framleiða rafmagn.
Samkvæmt upplýsingum frá Orkustofnun er fjöldi almenningsrafstöðva á Íslandi 91. Af þeim eru 28 vatnsaflsstöðvar, 6 eru jarðhitastöðvar og 57 eru eldsneytisstöðvar sem brenna yfirleitt dísilolíu. Þó að mest er um dísilstöðvar framleiða þær ekki mikið rafmagn eða einungis 0,04% af samanlagðri rafmagnsframleiðslu Íslands. Vatnsaflsstöðvarnar framleiða mest rafmagn eða um 82% en jarðhitastöðvarnar framleiða um 18%.
Framleiðsla rafmagns með vatnsorku fer þannig fram að byggt er stíflu til að safna saman vatni úr ám, oft í stór lón ef náttúrulegt rennsli í ánni er sveiflukennt. Þannig er rafmagn til dæmis framleitt í Búrfelli sem sjá má hér á myndinni. Úr lóninu er vatnið oftast leitt um hallandi göng niður í stöðvarhús. Í stöðvarhúsinu knýr vatnið vatnshverfla eða túrbínur sem snúast og drífa rafal sem býr til rafmagn. Mest af rafmagni er framleitt í Búrfellsstöðinni í Þjórsá. Árið 2000 var framleitt um 2.100.000 MWh, en það fullnægir rafmagnsþörf um 70.000 heimila. Aðrar stöðvar sem framleiða mikið rafmagn úr vatnsorku eru virkjanirnar við Hrauneyjafoss, Sigöldu, Blöndu, Sultartanga og við Sogið.
Þegar framleiða á rafmagn úr jarðhita er borað eftir heitri gufu sem kemur upp úr jörðinni. Gufan er notuð til þess að snúa gufuhverflum eða túrbínum sem drífa rafal sem síðan framleiðir rafmagn. Orkuverið að Nesjavöllum rétt fyrir utan Reykjavík framleiðir mest rafmagn af jarðhitastöðvunum eða um 479.000 MWh á ári. Krafla við Mývatni fylgir fast á eftir með rúmlega 461.000 MWh á ári en sú virkjun er enn í þróun og byggingu. Svartsengi við Bláa lónið framleiðir um það bil 370.000 MWh á ári. Alls eru um 200 háhitaborholur í landinu.
Í eldsneytisstöðvum olía brennd. Hitinn sem af því hlýst hitar vatn en gufan sem af því hlýst drífur rafal sem myndar rafmagn. Af eldsneytisstöðvum er virkjunin í Grímsey stærst með 660 MWh á ári, siðan kemur Akureyri með 442 MWh, Vestmannaeyjar með 333 MWh, Patreksfjörður með 304 MWh og Neskaupstaður með 284 MWh.
Auk allra þessara almenningsrafstöðva eru margar heimarafstöðvar. Oftast eru heimarafstöðvar í sveitum þar sem bæjarlækir eru virkjaðir til þess að framleiða rafmagn.
KÁRAHNJÚKAVIRKJUN
__
Kárahnjúkavirkjun er á hálendi Íslands norðan Vatnajökuls og er langstærsta virkjun Íslands og meðal annars
stærsta framkvæmd Íslandssögunnar með 690 MW afl, sem er álíka mikið og í
öllum núverandi virkjunum í Þjórsá og Tungnaá samanlagt. Undirbúningur að verkinu hófst árið 1999, framkvæmdir hófust 2002 og loks var virkjunin formlega gangsett 30. nóvember 2007 Til verksins voru fengnar þúsundir erlendra iðnaðarmanna, og var aðalverktakafyrirtækið, ítalska Impreligo. Um virkjunina og byggingu álversins hafa staðið miklar deilur milli þeirra sem eru á móti spillingu umhverfisins og annarra sem telja uppbygginguna jákvæða. Heildarkostnaður við byggingu virkjunarinnar var 133 milljarðar kr. á verðlagi september 2007.
BÚRFELLSTÖÐ
_
Við stofnun Landsvirkjunar árið 1965 var ákveðið að hefjast handa við byggingu Búrfellsstöðvar og var hún tekin í notkun árið 1972. Það tók næstum tíu ár að byggja hana og var hún stærsta virkjun landsins þar til Kárahnjúkavirkjun var vígð árið 2007.
Þjórsá er virkjuð við Búrfell með frárennslisgöngum úr Bjarnarlóni að stöðvarhúsinu sem stendur í Þjórsárdal. Þjórsá, sem áður rann suður fyrir Búrfell, er veitt ofan fjallsins inn í Bjarnalón og þaðan í göngum gegnum Sámsstaðamúla niður í Þjórsárdal.
Veitumannvirkið í farvegi Þjórsár er búið sérstakri ísskolunarloku. Áður þjónaði ísskolunarlokan því hlutverki að fanga ís og krapa og skola honum til hliðar svo hann bærist ekki inn í Bjarnarlón. Í dag er hægt að stýra rennsli árinnar betur og með tilkomu skurðar milli Sultartangastöðvar og Búrfellsstöðvar sem minnkar mikið framburð á ís og krapa, er ekki eins mikil þörf fyrir þessa loku.
Frá hverflum í stöðvarhúsi fer vatnið um sográsir út í stuttan skurð og þaðan í Fossá sem rennur í Þjórsá tveimur kílómetrum neðar.
Á árunum 1997-1999 var búnaður stöðvarinnar endurnýjaður að hluta. Við það jókst uppsett afl hennar úr 210 í 270 MW.
Við stofnun Landsvirkjunar árið 1965 var ákveðið að hefjast handa við byggingu Búrfellsstöðvar og var hún tekin í notkun árið 1972. Það tók næstum tíu ár að byggja hana og var hún stærsta virkjun landsins þar til Kárahnjúkavirkjun var vígð árið 2007.
Þjórsá er virkjuð við Búrfell með frárennslisgöngum úr Bjarnarlóni að stöðvarhúsinu sem stendur í Þjórsárdal. Þjórsá, sem áður rann suður fyrir Búrfell, er veitt ofan fjallsins inn í Bjarnalón og þaðan í göngum gegnum Sámsstaðamúla niður í Þjórsárdal.
Veitumannvirkið í farvegi Þjórsár er búið sérstakri ísskolunarloku. Áður þjónaði ísskolunarlokan því hlutverki að fanga ís og krapa og skola honum til hliðar svo hann bærist ekki inn í Bjarnarlón. Í dag er hægt að stýra rennsli árinnar betur og með tilkomu skurðar milli Sultartangastöðvar og Búrfellsstöðvar sem minnkar mikið framburð á ís og krapa, er ekki eins mikil þörf fyrir þessa loku.
Frá hverflum í stöðvarhúsi fer vatnið um sográsir út í stuttan skurð og þaðan í Fossá sem rennur í Þjórsá tveimur kílómetrum neðar.
Á árunum 1997-1999 var búnaður stöðvarinnar endurnýjaður að hluta. Við það jókst uppsett afl hennar úr 210 í 270 MW.
Urriðafossvirkjun
Urriðafossvirkjun er óreist virkjun við Urriðafoss í neðri hluta Þjórsár. Virkjunin var fyrst á teikniborðinu árið 1928, en vegna fjárskorts var ekki farið út í framkvæmdir. Fyrirhuguð virkjun verður u.þ.b. 130 að afli og orkugeta virkjunarinnar verður allt að 980 GWh/ári. Framkvæmdaraðili er Landsvirkjun. Urriðafossvirkjun er ein þriggja vatnsaflsvirkjana sem fyrirhugað er að reisa í neðri hluta Þjórsár. Gangi áætlanir eftir verður hún þeirra stærst, 130 MW aðafli og verður orkugeta hennar 980 GWh/ári. Nafn virkjunarinnar kemur frá Urriðafossi í Þjórsá. Gert er ráð fyrir að inntakslón virkjunarinnar, Heiðarlón, verði myndað með stíflu í Þjórsá við Heiðartanga og stíflugörðum á vesturbakka árinnar.
Einnig er gert ráð fyrir að inntaksmannvirki verði í Heiðartanga og stöðvarhús verði neðanjarðar nærri Þjórsártúni. Frárennslisgöng munu liggja frá stöðvarhúsinu og opnast út í Þjórsá neðan Urriðafoss. Vatnasvið Þjórsár er um 7.600 km2 að stærð og er meðalrennsli árinnar 344 m3/sek.
Einnig er gert ráð fyrir að inntaksmannvirki verði í Heiðartanga og stöðvarhús verði neðanjarðar nærri Þjórsártúni. Frárennslisgöng munu liggja frá stöðvarhúsinu og opnast út í Þjórsá neðan Urriðafoss. Vatnasvið Þjórsár er um 7.600 km2 að stærð og er meðalrennsli árinnar 344 m3/sek.
Hrauneyjafossstöð
Hrauneyjafossvirkjun er vatnsaflsvirkjun staðsett á Sprengisandsleið í jaðri hálendisins. Hún var reist á árunum 1977 – 1981. Virkjunin er vatnsaflsvirkjun og nýtir 88 m vatnsfall við Hrauneyjar. Hrauneyjafossvirkjun var fyrst tekin í notkun árið 1981 og var þá 150 MW, árið 1990 fékk iðnaðarráðherra heimild til að stækka virkjunina upp í 280 MW og er hún þriðja stærsta raforkuvirkjun landsins í dag. Virkjunin tekur vatn úr Tungnaá og Þórisvatni, með dragár-, jökulár- og lindárinnrennsli.Talið er að markmiðum hafi verið náð hvað varðar heftingu sandfoks og fegrun á umhverfi starfsfólks virkjunarinnar.